ΠΑΡΑΔΟΣΗ

«Ό, τι μας κληροδότησαν οι αιώνες, έχει μόνιμη ανθρώπινη αξία».

         

                                                                             Le Corbusier

Ο Le Corbusier μιλώντας για την καλύβα του πρωτόγονου³, μιλάει για τον πρωτόγονο άνθρωπο σε μια διαδικασία κατασκευής καταλύματός του και το 1942, μιλώντας σε φοιτητές αρχιτεκτονικής, τονίζει πως το παρελθόν στάθηκε ο μόνος δάσκαλος και καθοδηγητής του γιατί το σημαντικό της καλύβας, πέρα από τα χαρακτηριστικά της, είναι το πνεύμα, η ιδέα, το περιεχόμενό της που αποτελεί πηγή γνώσης από τα βάθη των αιώνων.

Η κατοικία κατά τη διάρκεια των αιώνων υπέστη πολλές αλλαγές και της δόθηκαν πολλά επίθετα για να την προσδιορίσουν και να της δώσουν μια ξεχωριστή ταυτότητα (μοντέρνα, κλασσική, σύγχρονη, οικολογική κ.λπ.).

Όμως η αρχιτεκτονική κατοικίας δεν έχει να κάνει με σκηνογραφήματα, σύμφωνα με τον Άρη Κωνσταντινίδη, αλλά μεταφέρει από γενιά σε γενιά, μέσα από τη σοφία των απλών ανθρώπων, την αξία του αιώνιου. Πέρα από την τεχνική και τα υλικά της κάθε εποχής, είναι το γνήσιο της κατασκευής, που μεταφέρεται, οι ανθρώπινες αξίες και το δίδαγμα της φύσης. Ότι καλό χτίσανε οι παλιοί ήτανε γιατί με το κάθε τους χτίσμα αντικατοπτρίζανε την κοινωνική τους ζωή και υπόσταση⁴ και ένα παραδοσιακό σπίτι ήτανε σύγχρονο, γιατί ήταν αληθινό σε όλα του.

Η φύση ως το τελειότερο παράδειγμα δημιουργίας είναι για τον άνθρωπο δάσκαλος, η έμπνευση στην κατασκευή της κατοικίας. Δεν του χρειάζεται κανένα γραφείο, ούτε μολύβι, για ν’ αραδιάσει μάταιες γραμμές της φαντασίας του⁵ γράφει ο Δημήτρης Πικιώνης για όλους αυτούς τους ανθρώπους που φτιάξανε σπίτια ακολουθώντας τα ίχνη που η ίδια η φύση τους έδειχνε. Το έδαφος τους οδηγούσε για τις γραμμές που θα χαράξουν, η πέτρα τους έδινε το υλικό που θα χρησιμοποιήσουν. 

Σε αυτά στηρίχθηκαν οι πρώτοι κατασκευαστές κατοικιών για να φτιάξουν τα πρώτα σπίτια, που παρ’ όλες τις δυσκολίες που αντιμετώπισαν, όπως η στενότητα του χώρου, η μορφολογία του εδάφους, μας άφησαν ένα αρχιτεκτονικό αποτέλεσμα που αν και φαίνεται ακανόνιστο και αυθαίρετο στην ουσία είναι πάντα το ίδιο αρμονικό, είτε το δούμε σαν ένα σπίτι, είτε ως σύνολο.

Αυτή όμως η επιτυχία στην κατασκευή δεν ήταν απλά και μόνο μια πιστή τήρηση κανόνων. Πέρα από τις τεχνικές προδιαγραφές στην επιτυχία της ανώνυμης αρχιτεκτονικής υπήρξαν και κάποιες άϋλες, αόρατες προϋποθέσεις⁶. Πίσω της υπήρχε κρυμμένη μια ολόκληρη ιεροτελεστία η  οποία   μεταφερόταν   από   γενιά   σε   γενιά.

Πράγματα που δεν χωρούν λογική εξήγηση, όπως ήθη, έθιμα, παραδόσεις, τελετουργικές συνήθειες, βαθιά ριζωμένα στη μεταφυσική και στην ψυχή των ανθρώπων, αποτελούσαν απαραίτητα και ουσιαστικά στοιχεία της κατασκευαστικής διαδικασίας.

          Τα θεμέλια πολλών παραδοσιακών σπιτιών, σε διάφορους λαούς κρύβουν πολλά μυστικά. Ως σύμβολο δύναμης και στερεότητας του σπιτιού, στο θεμέλιο έπρεπε να αποδοθούν εκείνες οι τιμές για την επιτυχία και μακροζωία του έργου. Στα σπίτια παραδοσιακών χωριών της Ελλάδας, μόλις οι μαστόροι έσκαβαν τα θεμέλια, γίνονταν ο αγιασμός και μετά ο ιδιοκτήτης του σπιτιού έσφαζε ένα αρνί ή πετεινό και άφηνε το αίμα να πέσει στα θεμέλια. Η έννοια των εγκαινίων στα θεμέλια του σπιτιού εξακολουθεί να ζει από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα με μικρές παραλλαγές.Ακόμα όμως και κατά τη διάρκεια της κατασκευής υπήρχε μια γιορτινή ατμόσφαιρα καθώς όταν τελείωνε το γιαπί γινόταν ολόκληρο πανηγύρι. Ο νοικοκύρης τοποθετούσε στο γιαπί δύο ξύλινους σταυρούς, τους οποίους στόλιζε με ένα στεφάνι, λουλούδια και βασιλικό.

          Οι  μαστόροι, δεν έλειπαν ποτέ από αυτή τη γιορτή και ως κατασκευαστές του σπιτιού, τιμόντουσαν αναλόγως. Πέρα από τα χρήματα που λάμβαναν κατά τη διάρκεια κατασκευής των θεμελίων, όταν τελείωνε το γιαπί ανέβαιναν όλοι επάνω και μεταξύ δύο σταυρών, που είχε τοποθετήσει ο νοικοκύρης, άπλωναν ένα σκοινί. Έπειτα η νοικοκυρά και οι συγγενείς του ιδιοκτήτη τους  έφερναν διάφορα δώρα. Ο ρόλος του μαστόρου, τις εποχές αυτές, είναι πολύ σημαντικός, κάτι που σήμερα τείνουμε να το ξεχάσουμε. Ο μάστορας δεν κατασκευάζει απλά, αλλά καταθέτει κόπο, εμπειρία και αισθήματα και αυτά γίνονται μέρος του σπιτιού και το συντροφεύουν για πάντα. Είμαστε όλοι στο ένα, είμαστε όλοι στο καθετί⁷ και στους τοίχους των παραδοσιακών σπιτιών μπορούμε ακόμα να αφουγκραστούμε, να δούμε, να θωπεύσουμε, τους χτύπους των εργαλείων των μαστόρων αυτών. Μπορούμε να ακούσουμε ακόμα και τη συνθηματική γλώσσα που χρησιμοποιούσαν μεταξύ τους και που επινοούσαν οι ίδιοι για να μην τους καταλαβαίνουν οι ένοικοι ή οι άλλοι κάτοικοι της περιοχής.

          Είναι απαραίτητη σήμερα η γνώση και η αναζήτηση της «άυλης», της «αόρατης», της «μεταφυσικής» πλευράς της κατοικίας, ή χρειάζεται μόνο η στερεότυπη εμπράγματη γνώση (κανονισμοί, στυλ, σχεδιασμός, στατική επάρκεια κ.λπ.), για την πραγματοποίηση της κατασκευής;

Η αναφορά στην παράδοση της αρχιτεκτονικής  δεν έχει ως σκοπό μια συγκινητική παρουσίαση του παρελθόντος, αλλά να αναγνωρίσει στο νόημα της κατοικίας και μια άλλη εννοιολογική της «αλήθεια» μέσα από την ιστορία, γιατί το παρελθόν εμφανίζεται μπροστά μας ως αξία και ποτέ ως τύπος. Εύκολα θα μπορούσαμε να κατασκευάσουμε κατοικίες ανάλογες εκείνων των εποχών. Η καταγωγή, το παρελθόν, μόνο βιωματικό δεδομένο μπορεί να είναι και πρέπει να είναι, αν θέλουμε να έχουμε μια συνέχεια στην κατασκευή ή τη διαμόρφωση μιας κατοικίας για τον άνθρωπο. Για τον Valery, το να διασπάσουμε την ερώτηση «τι είναι αυτό», στις, «ποιος το έχει φτιάξει», «πως» και «γιατί», είναι η πεμπτουσία της ιδιότυπης αισθητικής, πυρήνας της οποίας είναι ο νεολογισμός, ποιητική της αρχιτεκτονικής.

Οι εποχές άλλαξαν και ταυτόχρονα οι ανάγκες του ανθρώπου. Θέλουμε και πρέπει να κομίζουμε πια, μια νέα ταυτότητα βασισμένη σε νέες αξίες. Ο Δημήτρης Πικιώνης γυρνώντας από Ανατολή σε Δύση και από Βορρά σε Νότο διαπίστωσε πως οι διαφορές τελικά είναι επουσιώδεις και ότι η βαθειά και εσωτερική ταυτότητα το ουσιώδες⁸, ως το ενοποιητικό στοιχείο κάθε πολιτισμού και αυτή η ταυτότητα  πρέπει να οικοδομηθεί πάνω  σε  νέες   ιδέες,   νέες  τεχνικές,  αλλά   και   την απαραίτητη γνώση του παρελθόντος που πάνω εκεί θα οικοδομηθεί το μέλλον. Η αίσθηση καταγωγής είναι ένα απαραίτητο εφόδιο που πρέπει να μεταφέρουμε στη σημερινή κατοικία, αφού δεν προερχόμαστε από το πουθενά.

Στο σπίτι του παρελθόντος μπορούμε να δούμε συμβολικά την αρχαϊκή του οντότητα, την ανυπέρβλητη αισθητική και σοφία του λαϊκού χτίσματος βαθιά ριζωμένα στο έδαφος, τη λατρεία της οικογένειας, της φυλής κ.λπ.

1.       βλ. Vers une architecture,  1923

2.       βλ. Θεμιστοκλέους Γεωργία, Ο ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ ΣΤΑ ΙΧΝΗ ΤΟΥ LE CORBUSIER, www.ntua.gr/open-space/yiola.htm

3.       βλ. Δ. Πικιώνης, Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΗΣ ΧΙΟΥ

4.       βλ. Α. Αντωνιάδης, ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ, σελ.138

5.       βλ. Π. Μαρτινίδης, ΜΕΣΙΤΕΙΕΣ ΤΟΥ ΟΡΑΤΟΥ, σελ.215

6.       βλ. Δ. Πικιώνης, Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΗΣ ΧΙΟΥ