Δάφνη Απόλλωνα, Βάγια

Laurus Nobilis, Lauraceae

Είτε ως θάμνος, είτε ως δέντρο, απαντάνται ως αυτοφυές σε όλη τη χώρα. Έχει όρθιο σχήμα και πολύ αρωματικά, πράσινα, δερματώδη φύλλα με κυματοειδείς παρυφές, που σχρησιμοποιούνται και στην μαγειρική. Ο ρυθμός ανάπτυξής του είναι σχετικά γρήγορος χωρίς να έχει ιδιαίτερες απαιτήσεις σε έδαφος, αλλά προτιμόντας τα πλούσια, αρδευόμενα και στραγγερά. Αντέχει στην ξηρασία, τη ρύπανση, σε θέσεις κοντά στη θάλασσα και στον ίσκιο. Επίσης είναι ανθεκτικό στις χαμηλές θερμοκρασίες.
Χρήση :
Μεμονωμένη φύτευση, ή σε ομάδες, συστάδες και δεντροστοιχίες, φράχτες σε κήπους, πάρκα και πεζοδρόμια. Επίσης κατάλληλο για γλάστρες σε μπαλκόνια.
Επιδέχεται οποιοδήποτε κλάδεμα και ενδείκνυται για την κατασκευή κώνων, πυραμίδων και άλλων σχημάτων.

Ανθίζει νωρίς την άνοιξη την εποχή των Βαϊων, απο όπου πήρε το όνομά του.
Παγώνει στους -10οC
Κατάγεται απο την περιοχή της Μεσογείου
Πολλαπλασιάζεται με σπόρους και μοσχεύματα

τελική λύση

πρόταση 1α

πρόταση 1β

 πρόταση 1γ

 πρόταση 2α

 πρόταση 2β

 πρόταση 2γ

ΖΩ - ΚΑΤΟΙΚΩ

«Το έργο τέχνης δεν είναι υπεύθυνο προς κανένα, το σπίτι είναι υπεύθυνο προς όλον τον κόσμο».

                                                                                                                  Adolf Loos

Η αρχιτεκτονική κατοικίας δεν είναι επιστήμη. Πολύ περισσότερο δεν μαθαίνεται, αφού είναι ελάχιστη η αποστηθίσιμη γνώση και το φάσμα των πιθανών απαντήσεων, για μια δεδομένη σειρά προβλημάτων. Αντίθετα με όποιον άλλο κλάδο της αρχιτεκτονικής, στην αρχιτεκτονική της κατοικίας τα προβλήματα και οι γνώσεις, πρέπει να υπολογίζονται ανάλογα με τις περιστάσεις του τοπίου και τις αναπαραστάσεις των ανθρώπινων συνειδήσεων.  

      Για τον Κωνσταντινίδη, ο τρόπος που χτίζουμε είναι ο τρόπος που θέλουμε να ζούμε. Η κατοικία δεν είναι αντικείμενο συναλλαγής, ούτε πολυτελές περιτύλιγμα. Πρέπει να δούμε την κατοικία και την κατοίκηση μέσω των κοινών οραμάτων, την ιδεολογία, τους κοινούς πόθους και τα όνειρα των ανθρώπων για να αποκτήσουν τα σπίτια δεσμούς, ομοιότητες στις διαφορές τους, συγγένειες. Να γίνουν σύνολο ποικίλο και όχι ατομική έφεση δεξιοτήτων ή πλούτου, αρχιτεκτόνων και κατοίκων. Πρέπει να μάθουμε να ακούμε, να αφουγκραζόμαστε τα σπίτια που μας μιλούν και που σε κάθε αστοχία μας δεν έχουν τη δυνατότητα να διαμαρτυρηθούν, ή το βάλουν στα πόδια. Σήμερα, που η αρχέγονη ανάγκη της διαμονής, η τρυφερή σχέση σπίτι-κάτοικος έχουν παραποιηθεί, επιβάλλεται να επαναπροσδιορίσουμε τις έννοιες «κατοικώ» και «κατοικία», και σ’ αυτή την αναζήτηση είναι υπεύθυνος τόσο ο δημιουργός, όσο και ο κάτοικος.

    Σπίτια ταπεινά ή αλαζονικά, φτωχικά ή πλούσια, χαμηλά ή ψηλά, μοναχικά, κακότεχνα, ευτελή, απλοϊκά ή περίτεχνα, όλα αντικρίζουν κάποιο όνειρο κατοίκησης και το όνειρο κατοίκησης βρίσκεται πέρα από κάθε αρχιτεκτονική ή συνθετική προσέγγιση. Το παιχνίδι μεταξύ αναπαραστάσεων της πραγματικότητας και της ίδιας της πραγματικότητας, στην κατοικία, δεν μεταβάλλεται με αποκλειστικές επεμβάσεις στην ίδια την πραγματικότητα. Γιατί η κατοικία είναι αλλού.

Σπίτι είναι τα στενά καθίσματα της θεατρικής αίθουσας, όσο διαρκεί μια εξαιρετική παράσταση. Σπίτι είναι το καλοκαιρινό ακρογιάλι στο φως των ασαφών ορίων, προτού χαθεί η μέρα και προτού εγκατασταθεί η νύχτα, όταν όλα τα περιγράμματα έχουν μαλακώσει στο άγγιγμα του βλέμματος. Σπίτι είναι το θαμπό τζάμι του λεωφορείου και οι γνωστές όψεις των κτηρίων μιας σταθερής διαδρομής μέσα στην πόλη, που την ξεπλένει η βροχή. Σπίτι είναι η μυρωδιά του πρωινού καφέ και το άναμμα του πρώτου τσιγάρου της ημέρας. Σπίτι είναι κάθε τοπίο που φώτισε το γέλιο του αγαπημένου προσώπου¹.

     Ο άνθρωπος, καταφέρνει να βιώσει το άπειρο του χρόνου και του χώρου, φέρνοντάς τα, πρώτα, στα μέτρα του. Σήμερα, που πολλοί μιλούν για μεγαλεπήβολα έργα, για κτήρια πέραν του ανθρώπινου μέτρου, κάποιοι ακόμα μιλούν για το μέτρο του ανθρώπου. Για έναν μικρό χώρο, όπου μπορούν να βιώσουν και να συλλάβουν τον μην πραγματικό χρόνο. Τον χρόνο που όλα ρέουν χωρίς να αλλάζουν. Τον χωροχρόνο του «ζω»/«κατοικώ».

          

 

1.       βλ. Π. Μαρτινίδης, ΜΕΣΙΤΕΙΕΣ ΤΟΥ ΟΡΑΤΟΥ, σελ. 203

ΚΑΤΟΙΚΙΑ

(πέρα από την αρχιτεκτονική)

 

«… μέσα στο Σχήμα περικλείνεται το αίσθημα κι η ιδέα κι η λέξη και η γραμμή και το χρώμα και ο ήχος. Κάτω από κάθε σχήμα κρύβεται μια ανάλυση».

                             Δ. Πικιώνης

 

Στην πραγματικότητα, το σπίτι, είναι ένα αντικείμενο που ο καθ’ ένας μπορεί να αναλύσει ορθολογιστικά, φτιαγμένο από συγκεκριμένα και καλά επεξεργασμένα υλικά, με γερό σκελετό και ορθές γωνίες. Έχει όλα τα χαρακτηριστικά που αφήνουν το σημάδι μιας γεωμετρίας και ισορροπίας κάτω από την οποία κρύβεται μια ολόκληρη ανάλυση. Είναι οι έννοιες των σχημάτων, από τις οποίες συντίθεται το σπίτι και που μετατρέπονται στο υποσυνείδητό μας ως σύμβολα, για τα οποία έχουν μιλήσει πολλοί λογοτέχνες, ποιητές, φιλόσοφοι, ψυχολόγοι, έχουν ζωγραφίσει πολλοί ζωγράφοι και παιδιά και οι οποίες έννοιες είναι :

Γεωμετρία

Ο Δημήτρης Αντωνακάκης, αφηγούμενος μια ιστορία, αναφέρθηκε στον Δημήτρη Πικιώνη του οποίου η προσπάθεια να τοποθετήσει 5 αντικείμενα πάνω σε ένα τραπέζι (ένα ανθοδοχείο, ένα ποτήρι, ένα τασάκι, ένα κουτί με τσιγάρα και ένα κουτί με σπίρτα), δεν του φάνηκε καθόλου εύκολη, λόγω του ότι έλειπε η γεωμετρία, το πλαίσιο, έλειπε ο νόμος. Έπειτα, δοκίμασε με την «χάραξη» του Δοξιάδη και την υποδιαίρεση των αποστάσεων σε αναλογίες χρυσής τομής. Τότε το αποτέλεσμα ήταν πιο στέρεο, η εικόνα πιο σαφής και η αναφορά πιο ορατή.

Είναι η ισορροπία που βρίσκεται σε κάθε δημιουργία και είναι στηριγμένη στη γεωμετρία. Στο σπίτι, όπως και στο πρόσωπο του ανθρώπου, ενώ ο τύπος είναι κοινός, αυτό που θα τα κάνει να ξεχωρίσουν είναι η ποιότητα των χαρακτηριστικών και μια εντελώς ιδιαίτερη αξία των σχέσεων που τα συνδέουν μεταξύ τους. Είναι η αρμονική αναλογία που πάλλεται μέσα μας, ο άξονας πάνω στον οποίο είναι οργανωμένος ο άνθρωπος, σε τέλεια συμφωνία με τη φύση. Πάνω σ’ αυτόν τον άξονα, ο άνθρωπος κατάφερε να χαράξει στο έδαφος και να χτίσει κτήρια, σ’ όλη την περίοδο της ιστορίας, των οποίων η μορφή και η υπαρξιακή μοναδικότητα δεν μπορεί να αμφισβητηθεί από κανέναν. Δε χωράει συζήτηση για το αποτέλεσμα της μορφής ενός κύκλου, μια και ο κύκλος θα είναι πάντα κύκλος, όπως το τετράγωνο τετράγωνο, το τρίγωνο τρίγωνο και η συγκεκριμένη γωνία θα είναι πάντα αυτή η γωνία και καμία άλλη¹.

          Υλικά

        Το σπίτι αποτελείται από υλικά των οποίων η χρήση μπορεί να χρησιμεύσει όπως το θέμα στην ποίηση. Ο Γ. Χειμωνάς γράφει πως τα υλικά είναι στοιχειώδεις ύλες ζωής, οι γνώριμες, οικείες μορφές που δημιουργούν μια σχέση αμεσότητας με το χώρο και τη γύρω μας πραγματικότητα, ανάγοντάς μας στη σεβαστή φυσική τους μορφή, στη δομή τους, στην ιδιαίτερη ακτινοβολία τους. Τα υλικά αναλαμβάνουν να προσφέρουν την αρμονία, μέσα από ένα σύστημα πολύπλοκων σχέσεων, συνυπάρχοντας το ένα με το άλλο με τέτοιο τρόπο ώστε, ακόμα και η παρουσία ετερόκλητων στοιχείων, να συγκροτούν το έργο και ακόμα καλύτερα να παραπέμπουν στην τέχνη του κολάζ. Μια αρμονική συνύπαρξη παραπέμπει σε μια ποιητική αρχιτεκτονική που θα καταφέρει να αναδείξει την ύλη, το πνεύμα, τη μορφή και το περιεχόμενο του έργου. Το σωστό δέσιμο των λεπτομερειών εξαφανίζει την κόσμηση χωρίς να την ακυρώνει και μεταμορφώνει τον εσωτερικό χώρο σε υπαίθριο, τη χτισμένη μορφή σε διάφανη, άϋλη, το πλήρες σε κενό.

       Κάθε υλικό είναι ευγενές και πρόθυμα προσφέρεται να τοποθετηθεί στην κατάλληλη θέση, η διαχείρισή του όμως, έγκειται στην πρόθεση του ανθρώπου. Ο λόγος του δημιουργού και η έγνοια του για την λεπτομέρεια, θα καθορίσουν την αναλογία και την επιλογή και η προσαρμογή των προθέσεών του στις υλικές και πνευματικές ανάγκες, θα προσδώσει στο έργο πέρα από τα αυτονόητα της λειτουργικής και κατασκευαστικής επάρκειας, την ποιητική του διάσταση.

      Είναι αλήθεια ότι η κατάλληλη χρήση των υλικών αποτελεί ποιοτική διαφορά μεταξύ έργου που είναι προορισμένο να μείνει κι έργου που είναι καταδικασμένο σε πρόωρο γέρασμα² γιατί τα υλικά είναι ζωντανοί οργανισμοί που αναπνέουν, μυρίζουν, μιλούν, γερνούν, διαβρώνονται ξεθωριάζουν και πολλές φορές γερνώντας γίνονται ομορφότερα.

      Τα υλικά παραπέμπουν σε μια σχέση με ό,τι έχουμε ζήσει από τα παιδικά μας χρόνια, βλέποντας, αγγίζοντας, μυρίζοντας. Αυτά είναι που θα παίξουν καθοριστικό ρόλο στην κατανόηση και την οικειοποίηση του χώρου.

Όριο

     H έννοια του ορίου έχει απασχολήσει φιλοσόφους, επιστήμονες, ποιητές και καλλιτέχνες όλων των εποχών και έχει άμεση σχέση με τη θεωρία και την πράξη της αρχιτεκτονικής.

          Από τη διαχείριση των οριακών επιφανειών και των κτιριακών όγκων εξαρτώνται οι αναλογίες, η διευθέτηση της κίνησης και της στάσης, οι επαναλήψεις, οι ρήξεις, οι συνέχειες και οι ασυνέχειες, τα στερεότυπα και οι ανατροπές τους.

          H ποιητική του χώρου εξαρτάται άμεσα από την επεξεργασία των ορίων, λέξεις όπως το κατώφλι, η πύλη, οι τοίχοι, τα παράθυρα, η πόρτα, σηματοδοτούν όρια, περιοχές μετάβασης με την πραγματική ή τη μεταφορική έννοια, φορτισμένες με νοήματα κι σημασίες. Είναι τα περάσματα από τον ένα τόπο στον άλλο, είναι το σύμβολο μιας νέας αρχής γιατί το όριο, δεν βρίσκεται εκεί όπου τελειώνει κάτι, αλλά εκεί που αρχίζει να υπάρχει.

          Αυτή η συνύπαρξη των ορίων, χαρακτηρίζει το μικρό σύμπαν της κατοικίας.

           Ο Antony Vidler στη συνάντηση της Weimar τελείωσε την ομιλία του με τα λόγια του εννιάχρονου γιου του: Το να κάνεις ένα κτίριο με τσιμέντο και γυαλί είναι εύκολο, αλλά να το κάνεις με ένα σύννεφο είναι μαγικό...

         Κίνηση - πορεία

         Η κίνηση, αρχικά, είναι η επιθυμία να πάω κάπου. Είναι χρόνος, ταχύτητα, αίσθηση. Στην αρχιτεκτονική, η κίνηση πρέπει να γίνει σχέδιο και να φιλτραριστεί μέσα από μια πορεία, η οποία θα την μετατρέψει σε εμπειρία, γιατί σημασία δεν έχει το που βρίσκομαι και που θα φτάσω, σημασία έχει η διαδρομή που θα διανύσω και αυτή η διαδρομή πρέπει να είναι πλούσια από εμπειρίες.

           Ο Δαίδαλος, ο επινοητής του αρχιτεκτονικού σχεδίου, ο σχεδιαστής της πρώτης διαχάραξης, μας διδάσκει την άμεση σχέση τού χώρου και της κίνησης με το σώμα. Πίσω από τα λαβυρινθώδη κελύφη, μια κρυμμένη γεωμετρία δημιουργεί διαδρομές και στάσεις, οι οποίες  φιλοξενούν την κίνηση και της ορίζουν την αρχή, τις διακοπές και το τέλος της. Τελικός στόχος, να ενσωματωθεί ο άνθρωπος στη διαδρομή κάνοντας το σώμα του ένα με αυτή. Αυτή η αέναη κίνηση και η ποικιλία στο οικοδομικό σύνολο βάζει τον άνθρωπο στο «παιχνίδι», του χώρου και του χρόνου.

          Τα διαφορετικά επίπεδα, οι φωτοσκιάσεις, οι εσοχές και οι εξοχές μπορούν να δημιουργήσουν πολλαπλές επιφάνειες που θα μπορούσαν να παραπέμπουν στον μύθο του δαιδαλώδους. Όπως έγραψε και ο Νίτσε: «Αν θα θέλαμε να σχεδιάσουμε μια αρχιτεκτονική που να ταιριάζει στη δομή της ψυχής μας, θα τη συλλαμβάναμε κατ' εικόνα του λαβύρινθου»

         

Σκελετός (μέρη κατασκευής)

Ολόκληρη η κατοικία, είναι ένα δυναμικό σύνολο αποτελούμενο από δομικά και άλλα χαρακτηριστικά που στηρίζουν την κατασκευή και που όλα μαζί την κάνουν σώμα και ψυχή. Σ’ αυτά τα επιλεγμένα με προσοχή κομμάτια θα βρούμε το ποιητικό δυναμικό του συνόλου. Αν απομονώσουμε όμως όλα αυτά τα χαρακτηριστικά, δεν θα αποτελούν παρά κομμένα μέλη ενός άψυχου σώματος. Το σπίτι μπορούμε να το δούμε ως μια συνεχή παλινδρομική κίνηση από το μέρος στο όλον και είναι αυτό που θα βοηθήσει στη αρχιτεκτονική συνθετική διαδικασία.

         

          Πόρτα

Η πόρτα, ή θύρα, ή πύλη, είναι το σύμβολο της εισόδου, του περάσματος από το μέσα στο έξω και αντίστροφα.

Έχει και αυτή αισθήματα. Μια πόρτα ανοιχτή μας μιλάει για φιλοξενία, απλόχερα μας επιτρέπει να προσχωρήσουμε προς έναν εσωτερικό κόσμο, διαφορετικό από τον δικό μας. Αντίθετα οι ερμητικά κλεισμένες, μανταλωμένες πόρτες, δεν επιτρέπουν τίποτα να βγει και τίποτα να μπει.

Κυρίως όμως η πόρτα, είναι ένας ολόκληρος κόσμος του μισάνοιχτου, είναι η ταυτόχρονη επιθυμία να την ανοίξουμε αλλά και να την κλείσουμε. Είναι η μισάνοιχτη πόρτα που συμβολίζει τον δισταγμό, ο ενδιάμεσος χώρος που σου κινεί την περιέργεια για το τι θα επακολουθήσει. Το υλικό της, το μέγεθός της, το σχέδιό της ακόμα και το πόμολό ή η κλειδαριά, δείχνουν τις προθέσεις της. Ο Δημήτρης Πικιώνης συμβούλευε να φτιάχνουμε μικρές πόρτες, σαν ένα ιερό πέρασμα, όπου σεμνά και ταπεινά θα προσκυνήσω πριν περάσω στον ιερό εσωτερικό χώρο του σπιτιού. Το πόμολο της πόρτας, δεν είναι απλά μια κατασκευή, έχει ένα συμβολισμό πάνω στην πόρτα και θα λέγαμε πως λειτουργεί τόσο για να την ανοίξει, όσο και για την κλείσει και το κλειδί, που βρίσκεται επάνω της, είναι το χρυσό κλειδί που θα ανοίξει την πόρτα του ονείρου.

Κατώφλι

«Η φωλιά η ζεστή και η ήρεμη

 όπου το πουλί κελαηδά

 Θυμίζει τα τραγούδια,

 τα θέλγητρα

 το αγνό κατώφλι

 του παλιού σπιτιού»

Μπροστά στην πόρτα, το κατώφλι είναι το προοίμιο της εισόδου, δηλαδή της μετάβασης σε έναν άλλο τόπο. Στην πόρτα, είναι το ενδιάμεσο του εσωτερικού και του εξωτερικού, το σημείο εκείνο του δισταγμού και της επιθυμίας, της υποδοχής και της αναμονής, γι’ αυτό ρόλος του είναι να καλωσορίζει και όχι να επιβάλλεται με την μεγαλοπρέπειά του.

Κατώφλι είναι η οργάνωση και η πλοκή των χώρων και των υλικών. Είναι το όριο, που, εντασσόμενο στον χώρο, πρέπει να αντιμετωπιστεί με την έννοια του περάσματος σε έναν νέο τόπο και όχι ως το τέλος ενός προορισμού.

          Σκάλα

      Η σκάλα είναι το μέσο μετάβασης, μέσω ενός περίπατου, στο εσωτερικό του σπιτιού, σηματοδοτώντας την άνοδο και την κάθοδο. Υπενθυμίζει ότι τα κτίρια έχουν ακόμα, προς το παρόν, άμεση σχέση με τη γη, με τις αντοχές, τους ρυθμούς και τις δυνατότητες του ανθρωπίνου σώματος. Μας οδηγεί να φτάσουμε ψηλά μέσα από έναν ρυθμό βημάτων σταθερό αφού πάντα το ρίχτι και το πάτημα παραμένουν ίδια το ένα με το άλλο.

      Μέσω της σκάλας μεταφερόμαστε αλλού. Δεν είναι απαραίτητη σε όλα τα σπίτια, αλλά σε αυτά που υπάρχει δίνει ένα ακόμη κίνητρο για μεταφορά μας μέσω μιας άλλης διαδικασίας. 

      Σε μια πολυκατοικία, η σκάλα είναι σημείο συνάντησης. Ό,τι τρέχει, τρέχει από τις σκάλες και ό,τι φτάνει, πάλι από τις σκάλες φτάνει. Βιαστικά ανεβαίνουμε δυό δυό τα σκαλιά για να φτάσουμε γρήγορα στο σπίτι.

Παράθυρα

«Τα τέσσερα παράθυρα κρεμούν στις / κάμαρες, ομοιοκατάληκτα τετράστιχα από / ουρανό και θάλασσα».

Γιάννης Ρίτσος

Το παράθυρο είναι τα μάτια του σπιτιού προς τον έξω κόσμο που βλέπουν τον ουρανό, την απέναντι πολυκατοικία, τις κινήσεις των πουλιών, τις μεταβολές του φωτός. Ο εξωτερικός χώρος γίνεται εσωτερικός, γίνεται δικός μας, θαρρείς πως βρίσκεσαι ταυτόχρονα μέσα και έξω. Η θέα είναι  ελεύθερη αλλά και επιλεγμένη ταυτόχρονα γιατί το τοπίο παντοδύναμο γίνεται κουραστικό³ και το παράθυρο είναι αυτό που θα το καδράρει και θα το κάνει πιο ενδιαφέρον.

Ακόμα και τη νύχτα, τα παράθυρα γίνονται σκηνή ενός θεατρικού χώρου αναβοσβήνοντας συνεχώς το ένα μετά το άλλο. Ακόμα και σε  έναν έρημο δρόμο, ένα φως που φαίνεται μέσα από ένα παράθυρο, μας κάνει αμέσως να νοιώσουμε οικεία, να αισθανθούμε ασφάλεια γνωρίζοντας πως κάποιος άλλος άνθρωπος είναι εκεί.

Όψη/μορφή

«Το σπίτι

 κοιτάζει τον δημόσιο δρόμο

 και τη θάλασσα

 με λογική τεσσάρων παραθύρων,

 Χαμογελώντας στερεότυπα

 μ’ ένα πλατύ πορτοκαλί

 μπαλκόνι».

          Κική Δημουλά

          Το σπίτι έχει πρόσωπο. Στα παιδικά σχέδια αποκτά μάτια, μύτη, στόμα. Πολλές φορές μας κοιτά και άλλες μας χαμογελά και όταν γερνάει αποκτά ρυτίδες.

          Όποια η μορφή τέτοια και η ψυχή και η όψη του σπιτιού αντικατοπτρίζει τον εσωτερικό κόσμο τόσο του σπιτιού, όσο και των κατοίκων του. Από την ποιότητα της εσωτερικής διαδρομής εξαρτάται αν τα περιβλήματα των όψεων είναι κελύφη αδειανά ή όρια πολυσήμαντα, τα οποία αναφέρονται σε έναν πλούσιο εσωτερικό κόσμο.

          Χρώμα

Ενώ στο μοντέρνο κίνημα, το λευκό εκφράζει την καθαρότητα της μορφής, για να εκφράσει την κατοικία «μηχανή», ο Δημήτρης Πικιώνης αναφέρει πως αρχιτεκτονική είναι… μουσική χρωματικών επιφανειών, που να εκφράζουν τη φύση⁴.

          H απουσία χρώματος εφαρμόστηκε σε μια αυστηρή και άκαμπτη αρχιτεκτονική. Οι υποστηρικτές της πίστευαν πως το χρώμα συνδέεται με το ψέμα, την απόκρυψη και την φιλαρέσκεια και απάντησαν με το λευκό ως  το σύμβολο της καθαρότητας και της διαφάνειας. Υποστηρικτές της χρωματοφοβίας που έβλεπαν το χρώμα ως ένα πρόσθετο φτιασίδι που προσβάλλει αντί να δοξάζει τον Θεό.

     Αντίθετα, οι υποστηρικτές τις χρωματοφιλίας υποστήριζαν πως το χρώμα δεν εγγράφεται στην περιοχή της ευτελούς υλικότητας αλλά συνδέεται άμεσα με το πνεύμα, άρα με τον Θεό. Στην δική μας παραδοσιακή αρχιτεκτονική, επενδύσεις τοίχων, ψηφιδωτά κ.λπ. δείχνουν μια ιδιαίτερη σχέση του χρώματος με τον χώρο. Όταν συντελείται η σύζευξη του πνεύματος και της ύλης, όπως γράφει ο Π. Μιχελής στην «Αισθητική θεώρηση της βυζαντινής τέχνης», τότε το χρώμα μετουσιώνει⁵.

          Ο Luis Barragan, έγραψε πως χρησιμοποίησε το χρώμα έτσι ώστε να αναδύονται από το έργο του η σιωπή, η χαρά και η γαλήνη. Αντιμετωπιζόμενο με άκρα ευαισθησία και την απαιτούμενη ακρίβεια, είτε το τεχνητό είτε το φυσικό χρώμα των υλικών, ενσωματωμένο στο οικοδόμημα, προσδιορίζει τα αρχιτεκτονικά στοιχεία που συγκροτούν τους χώρους, τονίζοντας την πορεία και την χάραξη.

Φως - σκιά

         

     «Είναι θεμελιακή αρχή του πλαστικού έργου να ενεργεί με το μεσόφωτο. Με μεσόφωτο μάλιστα διαβαθμισμένο, όπως διαβαθμισμένο είναι το καθετί στη φύση. Οι αρχαίοι αρχιτέκτονες είχαν νιώσει την αρχή αυτή. Η διάλυση του τοίχου σε κιονοστοιχία, η πρώτη προτίμηση που ‘δειξε ο άνθρωπος στην κολόνα με βάση πολυγωνική, κι αργότερα με ραβδώσεις κοίλες όπου το φως πέφτοντας επάνω τους σκορπίζει και διαβαθμίζεται…»

Δ. Πικιώνης

          Το φως και η σκιά, είναι στοιχεία στοιχειώδη του πλαστικού έργου. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει κανείς να διαθέτει γλυπτικές ικανότητες και να είναι ποιητής και την ίδια στιγμή να γνωρίζει σε βάθος την κατασκευή. Αυτή η αντίθεση φωτός και σκιάς αναδεικνύει τους όγκους της κατασκευής, δημιουργεί βάθος, την τρίτη διάσταση. Μια ποιητική αρχιτεκτονική, μας χαρίζει την αρμονία και την ισορροπία που το φως και η σκιά, παίζοντας με τους όγκους, μπορούν να προσφέρουν. Όπως είπε και ο Le Corbusier, αρχιτεκτονική είναι το επιδέξιο, σωστό και συναρπαστικό παιχνίδι των όγκων κάτω από το φως.

          Οσμές

          «Σπίτι είναι η μυρωδιά του πρωινού καφέ και το άναμμα του πρώτου τσιγάρου της μέρας»  

Πέτρος Μαρτινίδης

        Στην κατοικία πρέπει να προκαλούνται οι αισθήσεις. Οι μυρωδιές ενός κήπου ή των υλικών, εμφυτεύονται στη μνήμη. Ευχάριστη, ιδιάζουσα, βαριά, διαπεραστική, δυσάρεστη, κάθε μυρωδιά του σπιτιού, μας ταξιδεύει στο χρόνο και μας φέρνει αναμνήσεις ευχάριστες ή όχι.

Όλα αυτά και άλλα χαρακτηριστικά, ειδομένα με το ποιητικό δυναμικό της ονειροπόλησης, μέσα στην ψυχή μας παίρνουν τη σημασία συμβόλων της ζωής⁶ και δίνουν στο σπίτι ποιητική μορφή. Γίνεται σώμα, γίνεται ένδυμα, στέκεται στη γη και κοιτάζει τον ουρανό περιμένοντας τους κατοίκους του, γιατί το σπίτι, έχει ανάγκη από την ανθρώπινη παρουσία.

Το έργο είναι το τέλος μιας κάποιας πράξης και η αρχή μιας άλλης⁷, που σημαίνει πως το έργο είναι όσο το κατασκευάζει ο δημιουργός και όσο λειτουργεί από τον καταναλωτή, πέρα από αυτό δεν έχει καμία αξία και υπόσταση. Έτσι και το σπίτι λειτουργεί όσο κατοικείται από τις ανθρώπινες αξίες που το κρατάνε ζωντανό.

    Μέσα από την ονειροπόληση το σπίτι εξανθρωπίζεται, γίνεται σώμα, αποκτά υπόσταση και ρίζες. Ως πλάσμα της φύσης, συνυπάρχει με τη γη και τα νερά της. Μετατρέπεται σε φυτό, το οποίο τα νερά των θεμελίων θα το βοηθήσουν να αναπτυχθεί. Μετατρέπεται σε φίλο για τον Alain De Botton ο οποίος στο βιβλίο του The Architecture Of Happiness γράφει πως αυτό που γυρεύουμε σε ένα αρχιτεκτονικό έργο, τελικά δεν διαφέρει και πολύ από αυτό που αναζητούμε σε έναν φίλο. Γίνεται μάνα για τον Malicroix, …το σπίτι αγωνιζόταν με γενναιότητα… Οι πιο άγριοι άνεμοι το χτύπησαν απ’ όλες τις μεριές… Εκείνη τη νύχτα στάθηκε πραγματικά μάνα μου… Δεν είχα παρά αυτό να με φυλάξει και να με στηρίξει⁸. Παρακολουθεί την ανθρώπινη ζωή, την στεγάζει, την προστατεύει και όταν σηκώνει το ανάστημά του απέναντι στις κακουχίες του σύμπαντος, για να αντιμετωπίσει την βροχή ή τον αέρα, χάνει τις γεωμετρικές του διαστάσεις και γίνεται για τον άνθρωπο, το εργαλείο που τον καλεί να αντιμετωπίσει τον κόσμο. Γίνεται τη φωλιά που θα τον προστατέψει από την κακοκαιρία και όσο πιο βαριά η κακοκαιρία, τόσο πιο ζεστό θα νιώσει ο άνθρωπος το σπίτι. Αυτό θα κάνει ακόμη μεγαλύτερη την ευτυχία του κατοικώ και θα μεγαλώσει η αξία της κατοίκησης και της οικειότητας του σπιτιού.

          Όσο τα χρόνια περνούν, αρχίζει να μεγαλώνει και να μεταμορφώνεται. Ωριμάζει και αποκτά τη δύναμη να μας προκαλεί τη μνήμη και να μας προσκαλεί στη μνήμη. Σαν τη δύναμη που εκπέμπει το ρυτιδιασμένο πρόσωπο ενός μεγάλου ανθρώπου, έτσι και το σπίτι, τα ίχνη του χρόνου πάνω του θα πρέπει να του προσδίδουν ύφος, ομορφιά και την αναντικατάστατη φόρτισή του από τις μνήμες, ανάμεσα από τους τοίχους και τα παράθυρα, στα κατασκευασμένα όριά του. Γιατί στόχος του σπιτιού, ως ζωντανός οργανισμός, είναι η κατοίκησή του και η βιωσιμότητά του ώστε να αντέχει στον χρόνο, να τον υποδέχεται και να προσαρμόζεται στο ριζικό του, στις διαδοχικές μεταμορφώσεις του.

          Ακόμα κι όταν πάψει να κατοικείται, τα ίχνη της καθημερινής ζωής του ανθρώπου, το έχουν εξανθρωπίσει. Μέσα από τα κενά των ερειπίων, η μνήμη βρίσκει την προηγούμενη σπίθα της κατοίκησης, αυτή την αιώνια σχέση του χώρου με τον άνθρωπο, με το σώμα και τις αισθήσεις του. Όλα τα αντικείμενα του σπιτιού, πόρτες, παράθυρα, είσοδοι κ.λπ. αναδύουν μια ανάσα κατοίκησης.

          Τα σπίτια μάς κοιτούν, μας μιλούν, μας τραγουδούν, εκπέμπουν με την προβολή τους, την αγάπη, την έγνοια, αλλά και τις πιθανές αμφιβολίες εκείνων που τα σχεδίασαν. Μας κοιτούν τρυφερά, θα το δούμε αν τα κοιτάξουμε κι εμείς, αν πάψουμε να τα προσπερνάμε αδιάφορα μέσα στη βοή της πόλης.

1.       βλ. Α. Αντωνιάδη, ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ

2.       βλ. Α. Αντωνιάδης, ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ

3.       βλ. Le Corbusier, Δύο ταξίδα στον Le Corbusier, σελ.76

4.       βλ. Δ. Πικιώνης, Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΗΣ ΧΙΟΥ

5.       βλ. Σουζάνα Αντωνακάκη, Πνεύμα και ύλη, εφημ. ΤΑ ΝΕΑ, 26/8/2004

6.       βλ. Δ. Πικιώνης, Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΗΣ ΧΙΟΥ

7.       βλ. P. Valery, ΕΥΠΑΛΙΝΟΣ Ή Ο ΑΡΧΙΤΕΚΤΩΝ, σελ.148

8.       βλ. G. Bachelard, Η ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ, σελ. 72

ΚΑΤΟΙΚΕΙΝ

«Η αληθινή κρίση του κατοικώ συνίσταται στο γεγονός ότι οι θνητοί βρίσκονται ακόμα στην αναζήτηση της ουσίας του κατοικώ, πρέπει πριν από όλα να μάθουν να κατοικούν».

                                                                             Μ. Heidegger

 

       Η αρχιτεκτονική είναι άρρηκτα δεμένη με τη μέρα, τη νύχτα, τις εποχές, τα χρόνια, το φως, τη σκιά, το σκοτάδι,­ όλα αυτά τα ίχνη του χρόνου στο βίο των ανθρώπων. Πώς όμως, βιώνεται ο χώρος και πώς κατοικείται ο χρόνος;

     Ο Le Corbusier μίλησε για το σπίτι ως μια μηχανή κατοίκησης και έκανε έρευνες πάνω στη σχέση γεωμετρίας και ανθρώπινου σώματος, με έμφαση στην αναλογία (αρχές Modulor). Ήταν η εποχή της λειτουργικής ή εργονομικής αντιμετώπισης του περιβάλλοντος της κατοικίας, από την οποία προέκυψαν χώροι και αντικείμενα τα οποία αντιμετωπίστηκαν ως μια μηχανή προσαρμοσμένη στο ανθρώπινο σώμα. Το maison de verre (γυάλινο σπίτι) στο Παρίσι που σχεδίασε ο Ρ. Chareau (1928) για τον γιατρό Dalsace, με τα μεταλλικά έπιπλα - «περίτεχνες μηχανές» - επηρέασε σημαντικά το ύφος του εσωτερικού χώρου των μοντέρνων σπιτιών. 

        Σύμφωνα με κάποιες θεωρίες, η κατοίκηση σήμερα αναφέρεται σε μια σειρά από διαδοχικά περιβλήματα αυτού του σώματος που όλο και πιο μοναχικό επικοινωνεί με τον κόσμο μέσα από δίκτυα και οθόνες. Το σώμα είναι πλέον η μονάδα παραγωγής χώρου, ένα σώμα όμως με αισθήσεις διαφοροποιημένες, καθώς με την ανάπτυξη της εικόνας και της εικονικής πραγματικότητας η λειτουργία της όρασης έχει διογκωθεί. Ο Γ. Χειμωνάς στους «Χτίστες» γράφει προφητικά «Ο κόσμος να γίνει εικόνα. Αυτή θα είναι η τελευταία ζωή των ανθρώπων να τους σκεπάσει μια εικόνα»¹.

          Πολλοί επίσης, μιλάνε για κατοικίες εντοπίζοντας το πρόβλημα απλά και μόνο στην έλλειψή τους, αλλά, σε όλα αυτά ο M. Heidegger απαντά, θέτοντας το πρόβλημα στην ανθρώπινη αδυναμία να προσεγγίσει την έννοια του κατοικείν (κατοικώ), λέγοντας πως ο άνθρωπος κατοικεί ποιητικά… και για να κατοικήσω ποιητικά δεν αρκεί να έχω μια «κατοικία», ένα δώμα. Αποδίδοντας στη λέξη κατοικώ, τις έννοιες της ικανοποίησης, της ειρήνης, της ελευθερίας, της προστασίας, της διαφύλαξης καταλήγουμε πως κατοικώ, σημαίνει την «παραμονή στην ελευθερία εν ειρήνη» εντός αυτού που μου είναι «οικείο» και «ελεύθερο» και το οποίο «οικονομεί», «μεριμνά», «προστατεύει την ουσία κάθε πράγματος».

          Η κατοικία πρέπει να προσφέρεται να κατοικείται ποιητικά γιατί είναι μια από τις ισχυρότερες δυνάμεις ολοκλήρωσης για τις σκέψεις, τις αναμνήσεις και τα όνειρα τού ανθρώπου και παρέχει την ελευθερία να βρω την αλήθεια μου, μέσα από τόπους αναπαύσεων και περισυλλογών.

          Η ποιητική κατοίκηση μπορεί να επιτευχθεί όταν η κατοικία συνδεθεί και με το παιχνίδι, τότε έχει επιστρέψει στις ρίζες της, στην πρωτόγονη καλύβα. Το κοινό χαρακτηριστικό του παιχνιδιού και της αρχιτεκτονικής είναι η προσφορά της απόλαυσης και της χαλάρωσης από την ένταση της καθημερινότητας. Αυτό  επιτυγχάνεται, στο παιχνίδι και στην αρχιτεκτονική, μέσα από την δημιουργική σύζευξη δεσμεύσεων και ελευθεριών, τάξης και αταξίας, κινήσεων και στάσεων. Το παιχνίδι δίνει μια ελευθερία επιλογών και κινήσεων, μέσα όμως  από  έναν συνδυασμό δεσμεύσεων και ελευθεριών (κανόνων). Αντίστροφα και στην αρχιτεκτονική κατοικίας, μια κρυφή τάξη πίσω από μια φαινομενική πολλές φορές αταξία, μπορεί να προσδώσει χαρακτηριστικά παιχνιδιού, ενώ αντίθετα μια προφανής αναγνωσιμότητα του χώρου λειτουργεί αρνητικά. Ο Ηράκλειτος είχε αναφερθεί στην κρυφή αρμονία λέγοντας «Αρμονίη αφανής φανερής κρείττων», εννοώντας πως η κρυφή αρμονία είναι καλύτερη από τη φανερή. Αυτό το θετικό αποτέλεσμα, προσφέρει μια δημιουργική ερμηνεία του χώρου, δηλαδή μια ελευθερία κινήσεων και επιλογών που προκαλούν τον κάτοικο ή τον επισκέπτη σε μια κατοίκηση ποιητική.

          Είναι απαραίτητη ανάγκη και κύριος στόχος της αρχιτεκτονικής κατοικίας, να εντάξει το ανθρώπινο σώμα με τις διαστάσεις του, τις κινήσεις του, τις αισθήσεις του και τον χώρο που καταλαμβάνει, μέσα στο «παιχνίδι». Δεν είναι τυχαίο ότι ο αρχιτέκτων του λαβυρίνθου, ο Δαίδαλος, ήταν και κατασκευαστής παιχνιδιών. Ας γίνει έργο λοιπόν η καθημερινή ζωή! Ολόκληρη η τεχνική ας υπηρετήσει αυτή τη μεταμόρφωση², μας παρακινεί ο φιλόσοφος και κοινωνιολόγος Henri Lefebre.

      Ως αρχιτέκτονες αλλά και ως κάτοικοι πρέπει να βάλουμε την «ποίηση στην καθημερινή μας ζωή» λέει ο Δημήτρης Πικιώνης, ώστε να μεταμορφώσουμε τον χώρο και να μας προσφέρει την ανανέωση των στερεοτύπων της καθημερινής ζωής. Αυτή η ποίηση μπορεί να επιτευχθεί και μέσα από τα αντικείμενα του σπιτιού, των οποίων δεν είναι οι μορφές που τους δίνουν αξία, αλλά το νόημα που τους δίνει ο άνθρωπος και αυτό ένας ποιητής όπως και ένας κάτοικος-ποιητής το ξέρουν καλά.

        Τα αντικείμενα του σπιτιού, μάρτυρες της στενής σχέσης με το σώμα μας και το σπίτι, αφού είναι κοντά μας νύχτα και μέρα, μας συντροφεύουν, μετράνε τα βήματα και τη ζωή μας, συγκρατούν την ιστορία του σπιτιού και των κατοίκων του και φέρουν μαζί τους τα ίχνη της ζωής, τις περιπέτειες και το ριζικό του. Μέσα από την γοητεία των γνώριμων πραγμάτων, με σύμμαχο το αίσθημα, ο άνθρωπος, θα βιώσει την οικειότητα και θα ανακαλύψει το όνειρο. Ο Loos, πέρα από κάθε καλλιτεχνικό στόχο, έδινε ιδιαίτερη σημασία στην καθημερινότητα και στο σπίτι των ανθρώπων γιατί το σπίτι οργανώνεται και ανασαίνει μαζί με όλα τα πράγματα που πλαισιώνουν εμάς και τους δικούς μας ανθρώπους. Τα αναγνωρίζουμε με την αφή, είναι τα πράγματα που συγκρατούν την ανάσα και το βλέμμα των αγαπημένων, που δεν υπάρχουν πια.

      Σ’ αυτή τη μικρογραφία της ζωής των αντικειμένων, βρίσκουμε μια θερμή οικειότητα, όταν ξεπεράσουμε τη λογική και ζήσουμε την ονειροπόληση. Τότε τα αντικείμενα απομονώνονται από τον κόσμο της καθημερινότητας και αποκτούν μια άλλη διάσταση. Έπιπλα, σκεύη, αντικείμενα καθημερινής χρήσης, ωραία ή άσκημα, σχεδιασμένα ή κακόγουστα, ενθύμια, μπιμπελό ή παιχνίδια, μεταμορφώνονται σε σύμβολα, αποκτούν μια διπλή ζωή και δημιουργούν τον μικρόκοσμο και τον μακρόκοσμο. Οι εικόνες του χώρου μεγαλώνουν και τότε τα μεγέθη του αλλάζουν. Μια λάμπα πάνω σε ένα φωτισμένο τραπέζι μπορεί να δημιουργήσει έναν ολόκληρο κόσμο.

Η ασχολία με την περιποίηση του σπιτιού επίσης, δημιουργεί τις προϋποθέσεις ώστε ο χώρος να χαρίσει στον άνθρωπο την απόλαυση ώστε να μπορέσει να εκφραστεί με τον τρόπο που θα ήθελε, να γίνει ο οικείος χώρος. Μια μηχανική πράξη, όπως το γυάλισμα ενός παλιού επίπλου, μπορεί να γίνει δημιουργική. Ένα γυάλισμα και το αντικείμενο μπορεί να ξαναφτιαχτεί. Μια τέτοια πράξη ξυπνά το αντικείμενο, που έχει αποκοιμηθεί, αποκτά το δικό του φως, φεύγει από τη γεωμετρική του πραγματικότητα, φωτίζει το εσωτερικό του σπιτιού και συνδέει το παρελθόν του με το μέλλον του. 

Επειδή όλες οι δραστηριότητες του ανθρώπου συνδέονται άμεσα ή έμμεσα με τον χώρο, η καλή διαχείρισή του, δημιουργεί τις προϋποθέσεις, ώστε οι σχέσεις μεταξύ ανθρώπου και χώρου να ξεπεράσουν τη μηχανική επανάληψη μιας ανιαρής   καθημερινότητας.   Ένα  συρτάρι, είναι μνήμη, μπορεί να περιέχει τη θύμηση της ιστορίας μιας οικογένειας, γι’ αυτό θα πρέπει να αντιμετωπίζεται με τον ανάλογο σεβασμό. Η καλή διαχείριση του χώρου δίνει στις οικείες μας πράξεις μια αξία αρχής, ενώ αντίθετα η τοποθέτηση των αντικειμένων με τυχαίο ή τυποποιημένο τρόπο, σημαίνει αδυναμία της λειτουργίας του κατοικώ.

         Η επιθυμία ανατροπής της καθημερινότητας, σημαίνει πως τον χώρο τον αγαπάμε, του δίνουμε αξία, κατοικούμε την ουσία του, πέρα από κάθε είδους γεωμετρία και μαθηματικά και σ’ αυτή την ανατροπή της καθημερινότητας, μεγάλη σημασία έχουν οι αισθήσεις, που το σπίτι με βοηθάει να αναπτύξω. Γιατί για τις αισθήσεις, σημασία δεν έχει το μέγεθος του παραθύρου αλλά το τι βλέπω μέσα από το παράθυρο. Σ’ αυτή τη δίδυμη σχέση της γεωμετρίας και της ζωής, ανάμεσα στο σπίτι και στον άνθρωπο, το σπίτι ως χώρος, καθορίζει τον τρόπο ζωής και σημαδεύει το ασυνείδητό μας. Δεν θυμόμαστε το δωμάτιο, αλλά το μέρος όπου πήγαμε για να βαρεθούμε σε μια στιγμή ανίας, ή όπου πήγαμε να κρύψουμε τη θλίψη μας.

          Γιατί τελικά, δεν θυμόμαστε το σπίτι όπου κατοικήσαμε αλλά το ονειρευόμαστε και αυτό το σπίτι είναι ένας νέος χώρος, φωτεινός, ανοιχτός, ελεύθερος, αέρινος, μια νέα κατοικία, ελεύθερη από τον όποιο περιορισμό. Είναι η δική μας κατοικία, στην οποία μπορούμε να μπαίνουμε και να βγαίνουμε συγχρόνως, χωρίς όρια, γιατί μπορεί να βρίσκεται παντού. Είναι ο οικείος χώρος του ελεύθερου ανθρώπου που την ονειρεύεται, ενός ανθρώπου που βρίσκεται παντού και δεν μπορεί να κλειστεί πουθενά.

Σ’ αυτή τη βιωματική εμπειρία του χώρου είναι γελοίο να μιλήσουμε για διαστάσεις, γιατί στο «είναι» του ανθρώπου το μεγάλο και το μικρό, το μέσα και το έξω δεν έχουν γεωμετρική προφάνεια. Πολλές φορές ένας μεγάλος χώρος είναι αδύνατον να μας βοηθήσει να ηρεμήσουμε ή οι χώροι του σπιτιού που άλλοτε ήταν κρύοι, τώρα μπορεί να είναι κρύοι αλλά και ζεστοί μαζί, χώροι που ήταν σκοτεινοί τώρα είναι σκοτεινοί και φωτεινοί μαζί. Είναι αυτή η στενότητα ή η φωτεινότητα που βρίσκεται στα μέτρα του εαυτού μας.

Το κατοικείν θα αναφέρεται πάντα στο μικρό μας σύμπαν, στο σώμα μας και θα αναζητά να συγκεράσει με λογισμό και με όνειρο, τη θαλπωρή του κλειστού με την ελευθερία του ατέρμονος χώρου. H αναπνοή και η εκπνοή, ο βηματισμός και ο κτύπος της καρδιάς μας, ας δίνουν το μέτρο και τους ρυθμούς της οικειότητας. Το να αισθάνεσαι το σπίτι σου είναι θέμα ταυτότητας.

 

1.       βλ. Σουζάνα Αντωνακάκη, Σώμα και κτήριο, εφημ. ΤΑ ΝΕΑ, 4/8/2005

2.       βλ. Σουζάνα Αντωνακάκη, Απο τη μονάδα στο σύνολο, εφημ. ΤΑ ΝΕΑ, 1/12/1999

ΧΡΟΝΟΣ – ΧΩΡΟΣ - ΑΝΘΡΩΠΟΣ

«Ο ΧΡΟΝΟΣ και ο ΤΟΠΟΣ (που είναι ο χώρος)

Το ΧΤΕΣ και το ΣΗΜΕΡΑ και το ΑΥΡΙΟ.

Η ΦΥΣΗ και η ΤΕΧΝΙΚΗ.

ΤΟ ΕΙΜΑΙ και το ΕΙΜΑΣΤΕ

Το ΕΓΩ και το ΕΜΕΙΣ»

                                                Άρης Κωνσταντινίδης

Η μεγάλη αγωνία του ανθρώπου είναι ο χρόνος και ό, τι κάνει σκοπό έχει να τον αναιρέσει, να δημιουργήσει εκείνες τις προϋποθέσεις ώστε ο χρόνος να χάσει την πραγματική του υπόσταση, να πάψει να είναι μετρήσιμος, πραγματικός και να γίνει αιώνιος.

Επειδή ο χρόνος δεν είναι πραγματικός, ο άνθρωπος τον κάνει πραγματικό (τον φέρνει στα μέτρα του) συλλαμβάνοντάς τον μεταξύ μιας αρχής και ενός  τέλους, θέτοντάς του δηλαδή κάποια όρια. Κάθε όριο είναι μια αρχή, ένα νέο ξεκίνημα, μια γέννηση και άρα, μια κατάκτηση της αιωνιότητας. Αυτά τα όρια κατακτώνται μέσω κάποιων επιτυχημένων συμβάντων ή μέσω κάποιων αντανακλάσεων της μνήμης, δηλαδή μέσω κάποιων επιστροφών (στο παρελθόν).

Ένα επιτυχημένο συμβάν (ένα ξεκίνημα) ή μια αντανάκλαση της μνήμης (μια επιστροφή) είναι μια τομή στη ροή του χρόνου και αποτελεί σημείο αναφοράς. Μπορεί να υπάρξει άνθρωπος χωρίς μνήμη ή χωρίς γέννηση;

Αν ο άνθρωπος λοιπόν, συλλαμβάνει τον πραγματικό χρόνο εντός κάποιων ορίων και τον αναιρεί μέσω κάποιων συμβάντων ή επιστροφών, ανάλογα, μπορούμε να πούμε πως πράττει και μέσω της αρχιτεκτονικής.

Ο χώρος κι αυτός όντας άπειρος, ο άνθρωπος τον συλλαμβάνει  μόνο εντός κάποιων ορίων και ταυτόχρονα τον μετασχηματίζει με την παρουσία, εντός του, κάποιων πραγμάτων. Μόλις τοποθετήσουμε ένα αντικείμενο, τότε αυτό, γίνεται σημείο αναφοράς και ο χώρος μετατρέπεται σε τόπο. Για παράδειγμα, θα μπορούσαμε να φανταστούμε πως βρισκόμαστε στη μέση της ερήμου. Βρισκόμενοι εκεί, δεν είμαστε πουθενά, γιατί δεν υπάρχει σημείο αναφοράς. Αν κάποιος τοποθετήσει μπροστά μας ένα σπίτι, τότε, το μέρος όπου θα βρεθεί το σπίτι, γίνεται τόπος. Εξάλλου η λέξη «τοπο-θετώ», σημαίνει πως θέτω σε έναν τόπο.

Συνεπώς, οι χώροι αντλούν την ουσία τους από τους τόπους, δηλαδή από την παρουσία πραγμάτων ή αντικειμένων. Άρα η ουσία αυτών των τόπων εδραιώνεται στα πράγματα.

Ανάλογα μπορούμε να μιλήσουμε για τον χώρο του σπιτιού, αν το δούμε κι αυτό ως μια μικρογραφία του κόσμου. Αν φανταστούμε πως κάθε δωμάτιο είναι ένας χώρος, αυτό που θα τον έκανε τόπο είναι η παρουσία κάποιων αντικειμένων. Παράδειγμα ένα άδειο δωμάτιο είναι ένας κενός χώρος, αν όμως τοποθετήσουμε εκεί ένα κρεβάτι, αυτός ο χώρος αυτόματα αποκτά υπόσταση και μετατρέπεται σε υπνοδωμάτιο.  Τα αντικείμενα μετατρέπουν έναν χώρο με όρια (τοίχους), σε τόπους (δωμάτια). Σ’ αυτόν τον χώρο ο τοίχος, ως όριο, συμβολίζει και αυτός τον χρόνο αφού αποτελεί την αφετηρία για τη μετάβαση σε έναν νέο τόπο και τα δωμάτια συμβολίζουν τους τόπους όπου θα συντελεστούν εκείνα τα περιστατικά, μέσω των οποίων ο άνθρωπος θα συλλάβει έναν άλλο χρόνο. Κάθε μέρος του σπιτιού θα μας δημιουργεί εκείνους τους τόπους των δικών μας προσωπικών ταξιδιών.

Ο M. Heidegger εξετάζοντας τον μικρό, κλειστό χώρο μιας υδρίας, λέει πως αυτό που κάνει το δοχείο ένα πράγμα, δεν κατοικεί καθόλου μέσα στην ύλη που το συγκροτεί, την ύλη από την οποία συνίσταται, αλλά μέσα στο κενό που περιέχει. Ανάλογα, τον χώρο της κατοικίας, αυτό που τον κάνει σπίτι είναι, τα αντικείμενα, τα υλικά διαμόρφωσης των ορίων, και οι αισθήσεις του ανθρώπου που θα γεμίσουν το εσωτερικό του. Είναι η σχέση ύλης και πνεύματος που θα πρέπει να συνταιριαστούν.

Λόγω της βιωματικής σχέσης που αναπτύσσεται ανάμεσα στον άνθρωπο και τα αντικείμενα, ο χώρος του σπιτιού θα    αποκτήσει νόημα.  Αυτό που έχει σημασία, δεν είναι μόνο η φυσική εικόνα των πραγμάτων αλλά το ριζικό τους και το ίχνος της ιστορίας τους¹ και κάθε αντικείμενο μέσα στο σπίτι διηγείται μια ιστορία, ανακαλεί τη μνήμη του ανθρώπου και καταφέρνει να σπάσει την επανάληψη και την αδράνεια του χρόνου.

       Ο Bachelard αναλύει τις βαθιές μας σχέσεις με τα αντικείμενα της καθημερινής ζωής, στο κείμενο με τίτλο «Συρτάρια, σεντούκια και ερμάρια» όπου γράφει για τις κρύπτες αυτές των μυστικών και των αντικειμένων, που μέσα από τη σκοτεινιά και την κλειστότητά τους αποδεικνύουν ότι η φαντασία είναι πιο δυνατή από τη ζωή. Μάθημα αρχιτεκτονικής, για μια αναγνώριση του χώρου, που δεν είναι μετρήσιμη με τα εργαλεία της δικής μας δουλειάς, μάθημα σύνθεσης για τη δύναμη του κρυφού, σε έναν κόσμο όπου όλα «εκτίθενται» και είναι προφανή. Πολύ συχνά διαπιστώνουμε την αποτυχία του σχεδιασμού, όταν αγνοήσουμε τους ισχυρούς δεσμούς των κατοίκων με τα αντικείμενα που φέρουν μαζί τους στο καινούργιο τους σπίτι².

Η δουλειά του αρχιτέκτονα περιέχει τον χρόνο και ο Δημήτρης Πικιώνης, το ξέρει καλά. Στη  διαμόρφωση του χώρου του λόφου του Φιλοπάππου δημιουργεί μια διαδρομή χρησιμοποιώντας υλικά από κατεδαφισμένα νεοκλασικά σπίτια που ήταν στις μάντρες παραπεταμένα. Αυτά πρότεινε να  χρησιμοποιήσουν στη διαμόρφωση του λόφου του Φιλοπάππου, με αποτέλεσμα σήμερα, περπατώντας σ’ αυτή τη διαδρομή, βλέπεις το μάρμαρο και αυτό  σε πάει πίσω, ξαφνικά σαν μέσα από μια έκρηξη βρίσκεσαι στον 19^ο αιώνα και ίσως ακόμα πιο πίσω στην αρχαιότητα και πάλι ξαφνικά, βλέπεις ένα κομμάτι από μπετόν που βρίσκεται κι αυτό εδώ και επιστρέφεις στο σήμερα.

Αυτά τα ίχνη στους χώρους, ανασυνθέτουν τον χρόνο, ανακαλούν τη μνήμη και μας κάνουν να ονειρευόμαστε. Στην κατοικία, όλες αυτές οι ζωές ανθρώπων και αντικειμένων, αυτή η μορφή ιστορίας, είναι τα ίχνη του χρόνου που της προσδίδουν ομορφιά και μια αναντικατάστατη φόρτιση από μνήμες που διατηρούν την αίσθηση της συνέχειας της ύπαρξής μας. Τα έργα αυτά δεν περιορίζονται στο εξωτερικό περίβλημα, αλλά δημιουργούν, όπως κάθε πραγματικό ποιητικό έργο, έναν δικό τους κόσμο, ένα μικρό σύμπαν που μεταφέρει τον άνθρωπο σε άλλους τόπους, βιώνοντας εμπειρίες εκτός της πραγματικότητας.

Η γεωμετρία των αισθήσεων και των αισθημάτων που πηγάζει από τη μνήμη, μεταλλάσει τα πάντα και μπορεί να δει τον κτισμένο χώρο και τα στοιχεία του αυτόνομα και διαπερατά. Όταν το ανθρώπινο σώμα και η ανθρώπινη ψυχή εισβάλλουν μέσα στο σπίτι τα πάντα αναιρούνται, το σπίτι χάνει τις πραγματικές του διαστάσεις και γίνεται ένας ιδεατός χώρος που βρίσκεται μέσα στον άνθρωπο που τον κατοικεί.

        Αυτή η σύζευξη χώρου, χρόνου και πνεύματος, που μας γοητεύει στην ποίηση και τη λογοτεχνία, είναι ο χρόνος που ξυπνάει την ύλη και δίνει ζωή στις κοιμισμένες ιδιότητες των πραγμάτων.

        Αυτό που εκλείπει από τους χώρους της καθημερινής ζωής, από τα σπίτια μας είναι εκείνα τα χαρακτηριστικά που κάνουν έναν χώρο ποιητικό, που παρακινούν τη φαντασία και πλουτίζουν τη μνήμη. Ποια είναι όμως εκείνα τα χαρακτηριστικά που θα μεταμορφώσουν τον χώρο της κατοικίας σε κάλυκα ευαισθησίας, πηγή αναμνήσεων και ανεξάντλητη δύναμη δημιουργικότητας;

Σίγουρα, αυτά τα χαρακτηριστικά δεν θα τα βρούμε στην πολυτέλεια και την επιδεικτική χλιδή με σκοπό την επιφανειακή προβολή και επιδεικτική παρουσία, ούτε στις κάλπικες αντιγραφές της όποιας αρχιτεκτονικής, μοντέρνας, ξένης ή παραδοσιακής. Τα ποιητικά χαρακτηριστικά της κατοικίας θα τα βρούμε στα σπίτια που έχουν σχεδιαστεί, κατασκευαστεί και κατοικηθεί με το ποιητικό δυναμικό της ονειροπόλησης...                                       

 

1.       βλ. M. Proust, ΟΙ ΕΠΤΑ ΛΑΜΠΕΣ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ

2.       βλ. Σουζάνα Αντωνακάκη, Τα δάκρυα των πραγμάτων, εφημ. ΤΑ ΝΕΑ, 6/10/1999

Το σπίτι είναι....

   Tο σπίτι είναι το σταυροδρόμι…

των ονείρων των ψευδαισθήσεων του θανάτου της γέννησης των μεταλλαγών των γιορτών της περισυλλογής των ιεροτελεστιών των συγκρούσεων των αντεγκλήσεων της καταστροφής της εκτέλεσης της αγάπης του μίσους της οργής της μνήμης των επιθυμιών των πληγών της ικανοποίησης της παράλυσης της οικειότητας της απόστασης της έκστασης του θρήνου της πυκνότητας του παράλογου της ανάστασης

της ευχαρίστησης της λαγνείας του ύπνου της αφύπνισης του κρύου της σάρκας του πρωινού της μέρας του φωτός της προσδοκίας της νύχτας της άνοιξης του χειμώνα του καλοκαιριού του φθινοπώρου της φωτιάς του πάγου του νερού της γης της φλόγας των βουνών των αβύσσων της μεταμόρφωσης των λουλουδιών του μεταλλικού του πέτρινου του ξύλινου

του γυάλινου του κρυσταλλοειδούς των χειρονομιών των μορφασμών της κίνησης της διείσδυσης των ανοιγμάτων των ταφών της απομόνωσης της προστασίας της μήτρας των τοίχων των εντέρων των σφαιρών των κύβων των κενών των τετράγωνων των διαφανειών της υπέρβασης των επιπέδων των βυθισμάτων των ανυψώσεων των ουρανών του υποχθόνιου του ορίζοντα του άπειρου

       R. Abraham, ΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ, σελ. 25